Merkez bankaları nasıl oluştu?

Yaman Törüner

Erol User, “Eğer dolar düşerse” isimli kitabında, merkez bankalarının oluşma sürecine de yer vermiş. User’in açıklamaları şöyle:

Savaşlar, en sonunda, imparatorlukların ve ulus devletlerinin oluşmasına yol açtı. Savaş yapmak, gittikçe artan biçimde pahalıydı ve sadece yeterli para olduğunda yapılabilir ve kazanılabilirdi. Bu sorunun bir çözümü, yüksek vergi ödeyenlerden borç para almaktı. Tabii ki, bu para faiziyle birlikte geri ödenmek durumunda idi. Öte yandan, tarh edilen yüksek oranlı vergiler, halkın ayaklanması ile sonuçlanıyordu.

Birkaç akıllı girişimci, savaş yapmak isteyen devletlere; istedikleri parayı sağlamak karşılığında, devletlerin vergi toplama güçlerini rehin almak suretiyle, kurdukları bankalar üzerinden borç verdi. Bu deneme sonrası, devletler ve zengin girişimcilerin bankaları arasında kurumsal bir bağ oluştu.

Bir süre sonra, girişimcilerin bankaları devletlere merkez bankalarını kurdurdular ve merkez bankalarına ulusal parayı basma tekeli verilmesini sağladılar. Böylece, devletlere verdikleri borcun geri ödenmesini garanti altına almış oluyorlardı.

Bankalara rehin vermeden onlardan para almak, devletler için de çok uygundu. Devletler, ödünç para aldıkça ekonomileri büyüyordu. Öte yandan, devletler her zaman finanse edilmesi gereken bir bütçeye sahipti. Bütçeye para bulma baskısını azalttığınızda, birçok problem kendiliğinden çözülüyordu. Politikacıların ve bankacıların, paralarının değerlerini düşürmek ve olduğundan fazla para harcamak için, her zaman bir tür doğal içgüdüsü olmuştur. Bu şekilde, planlarını rahatça finanse edebilir hale geldiler.

İŞLER TERS GİDERSE...

Ekonomi tarihini incelediğimizde, her dönemde, insanların paraya olan güvenlerini kaybetmeye başladıkları bir anla karşılaşıldığını görürüz.

Örneğin, para ihtiyaçlarını karşılayamayan Romalıların, paralarında gittikçe artan ölçüde gümüş yerine çinko kullanmaları ekonomilerini batırdı. On altıncı yüzyılın başındaki İspanyol Devleti de, halkın lüks yaşam tarzını sürdürebilmek için, ithalata devam etmiş; sonunda, bu düzeni daha fazla devam ettiremeyip, bu büyük devleti kaybetmişti.

NEDEN DESTEKLENİYOR?

ABD dolarının aktif biçimde desteklendiğinden, artık şüphe duyulmuyor. Dolar birkaç önemli merkez bankası tarafından, kendi çıkarları için destekleniyor.

Çin Merkez Bankası kendi parasını ucuz tutmak, bu şekilde ABD’ye yapılan ihracatı aynı seviyede muhafaza etmek için; Japon Merkez Bankası, ABD’ye verdiği borçlarını ödenebilir halde tutmak adına, doları destekliyor. Ortadoğu’daki ülkeler ve özellikle de Suudi Arabistan, güvenlik nedenlerinden dolayı, dolara destek veriyor.

Bu arada, Amerikan maliye piyasalarının da desteklendiği görülüyor. Gerektiğinde, kısa pozisyonlar (short positions) kullanarak, sahip olmadıkları malları alıp, satıyorlar. Şu anda, İstanbul Borsası şirketlerinin çoğu, defter değerinden bile işlem göremezken; ABD Borsası, defter değerinin 20 katı bir değerden işlem görüyor.

Ne de olsa; “İnsan kimin ekmeğini yerse, onun sözünden çıkmaz.”