ABD hükümetinin geçen yıl yaptığı harcama dudak uçuklatıyor

ABD Federal harcamalar Amerikan politikasının sıcak gündem başlıklarından birini oluşturmaya devam ediyor. Mevcut mali yılda (1 Ekim 2016’da başlayıp 30 Eylül 2017’de sona eriyor) Haziran sonu itibarı ile ABD Hazinesi vergilerden 2 trilyon 507 milyar 820 milyon dolar gelir elde ederken, federal hükümetin harcamaları 3 trilyon 30 milyar 903 milyon doları buldu. Haziran sonu itibarı ile bütçe açığı 523 milyar dolardan fazla. Bu yılki federal harcamaların 4 trilyon doları geçeceği öngörülüyor.

PEKİ FEDERAL HÜKÜMET BU PARAYI NERELERE HARCIYOR?

ABD Federal hükümetinin 2016 mali yılındaki harcaması, 3.9 trilyon doları geçti. Bu federal bütçenin yarısından fazlasını üç sosyal program, Medicare, Medicaid ve Sosyal Güvenlik oluşturdu. Bu üçünden geri kalan bütçenin aslan payı ise askeri savunma harcamalarına gidiyor. ABD literatüründe, Amerikan hükümetinin, ‘’büyük bir ordusu olan dev bir sigorta şirketi’’ şeklinde nitelendirilmesinin nedeni de bu bütçe manzarası.

İşte ana başlıkları ile Amerikan hükümetinin harcama kalemleri:

MEDİCARE VE MEDİCAİD (YÜZDE 29)

Federal bütçenin yüzde 29’unun harcandığı iki sosyal sigorta programı. 1 trilyon dolardan biraz fazla bir para bu iki sağlık güvencesi sistemine harcandı. İkisi birlikte yaklaşık 120 milyon Amerikalının sağlık harcamalarını karşılıyor. İsimlerinin benzerliği nedeniyle politik tartışmalarda sık sık karıştırılıyorlar. Medicare, çoğunlukla 65 yaşından yaşlı Amerikalılara, eğer önceki yıllarda sisteme maaşlarından kesinti yapılmışsa sağlık yardımı sağlayan bir program. Bazı özel hastalıkların kurbanları ile genç engelliler de bu programdan yararlanabiliyor. Medicaid ise düşük gelirli ailelere sigorta sağlayan program.

Amerikan Kongresinde Obamacare ve Trumpcare etrafındaki tartışmaların en önemli başlığı da Medicaid’in geleceği konusundaki yaşanıyor. Obamacare’in daha fazla insana sağlık sigortası kazandırmasının en önemli yollarından biri, Medicaid programını genişletmesiydi. Obamacare ile federal yönetim eyaletlere, ‘’daha fazla insanı sağlık sigortası kazandırırsanız, Medicaid’in bütçesini ve eyaletinizin bu bütçeden alacağı payı aynı oranda artıracağız’’ dedi. Cumhuriyetçiler ise Obamacare’in kapsamını sınırlandırmak istedikleri için gündemlerindeki sağlık sigortası reform paketi ile Medicaid harcamalarına üst limitler getirmeyi hedefliyor. Eğer Cumhuriyetçilerin son değişiklik tasarısı geçerse ilk etapta en az 15 milyon Amerikalı Medicaid’ten yararlanma hakkını yitirecek.

SOSYAL GÜVENLİK (YÜZDE 24)

Federal bütçenin yüzde 24’ü sosyal güvenlik harcamalarına gidiyor. Milyarderler de dahil 66 yaşından büyük neredeyse bütün Amerikalılar bu ‘emeklilik maaşı’ programından yararlanıyor. Neden? Aslında 1930’larda sosyal güvenlik reformu yapılırken, Demokratlar sadece belli gelir düzeyinden düşük insanların yararlanacağı bir program öngörüyordu. Ancak başkan F.D. Roosevelt bu görüşe katılmadı. Kongre’den bu yasanın geçmesinin ve halkın desteğini almasının tek yolunun, ‘ayrım yapmaksızın herkesin belli bir yaşa kadar maaşından sosyal güvenlik kesintisi yapılmasının ve emekli olunca da bu kez sosyal güvenlikten maaş almasına’ bağlı olduğunu savundu. Birçok ekonomi ve politika uzmanına göre Roosevelt haklıydı. Ve bu politik doğası nedeniyle de hiçbir politikanın dokunamayacağı değiştiremeyeceği bir yapı sosyal güvenlik. Federal bütçenin aslan paylarından birini oluşturmaya görünür gelecekte de devam edecek.

SAVUNMA (YÜZDE 15)

Federal bütçenin yüzde 15’ini savunma harcamaları oluşturuyor. ABD, ülke içinde ve dünyanın değişik yerlerindeki savunma faaliyetleri için her gün 1,5 milyar dolar harcıyor. Bundan dolayı da savunma harcamaları, ABD’deki politik bütçe tartışmasının en sıcak başlıklarından biri konumunda. Demokrat yönetimler savunma harcamalarını kısmaya ve Cumhuriyetçi yönetimler ise savunma harcamaları için ayrılan payı yükseltmeye çalışıyor. Ancak ironik olanı bütün bu hararetli tartışmalara rağmen savunma harcamalarının bütçedeki oranının, yönetimler, Kongre çoğunluğunun rengi değişse bile hiç değişmemesi. Aslında bu ironi bütçenin bütün büyük kalemleri için üç aşağı beş yukarı geçerli. Bu büyük kalemlerin oranları yıllardır istikrarlı şekilde aynı gidiyor. Peki neden? Çıkar grupları ve lobiler sayesinde. Yüzlercesinin bitip tükenmez lobi harcamaları sayesinde, en fırtınalı tartışma dönemlerinde bile günün sonunda federal harcama kalemleri çok değişmiyor. Ancak, bazı ekonomistlere göre bu çok da kötü bir durum değil. Hatta bütçe istikrarı sağladıkları için yararlı olduğunu düşünenler bile var. Yani, bütçenin diğer kalemlerinden keserek savunma harcamalarını artıracağını söyleyen Trump da, öncelikle lobici ordusunu geçmek zorunda.

GELİR GÜVENLİĞİ (YÜZDE 13)

Federal bütçenin yüzde 13’ünün gittiği kalem, genel olarak yoksullara yardım programlarını içeriyor. Konut yardımı, işsizlik yardımı, koruyucu aile yardımı, gıda yardımı (food stamps) gibi alt kalemleri içeriyor. Örneğin ABD’de 2017 itibarı ile 40 milyonu aşkın kişi ‘food stamps’ aracılığı ile gıda yardımı alıyor. Food Stamps programından yararlananların üçte ikisi, yoksul çocuklar, yalnız yaşlılar ve engelliler. Geri kalan üçte biri ise çalıştığı halde maaşı çok düşük olanlar ile geçici bir süre işsiz kalanlar. Çünkü çalışmasına engel durumu olmayan biri birkaç aydan daha uzun süre bu programdan yararlanamıyor.

ULUSAL BORÇ FAİZİ (YÜZDE 6)

Federal bütçenin yıllık harcamasının yüzde 6’sı ABD’nin milli borcunun faiz ödemelerine gidiyor. Bu kaleme iki açıdan bakılabilir. Faiz oranları yıllardır oldukça düşük olduğu için ABD’nin faiz ödemesi de daha düşük oluyor ve diğer yardım ve hizmet programlarına daha fazla para harcanabiliyor. Diğer açıdan bakıldığında ise yıllık yaklaşık 250 milyar dolar para faize harcanıyor. Borcun kendisi bile değil, faizine. Yani bu dev harcama karşılığında kelimenin gerçek anlamıyla hiçbir şey elde edilmiyor.

GAZİLERE YARDIM (YÜZDE 5)

Federal bütçenin yüzde 5’i savaştıktan sonra ev dönmüş askerlerle ilgili programlara gidiyor. Bu para ile eski askerlere, sağlık sigortası, engelli yardımları gibi ayrıcalıklar sağlıyor. Trump bütçenin bu kalemini artırmak istiyor. Kaynak olarak bazı diğer kalemleri kısmayı hedefliyor. Bunlardan biri de engelli gazilere, sosyal güvenlikten yararlanacakları yaşa gelince diğer yardımları kesmek. En son Başkan Eisenhower böylesi bir çabaya girişmişti. 5 yıldızlı bir general olmasına rağmen Başkan Eisenhower’ın teklifi Kongre’ye çarpmıştı. Eisonhower’ın başaramadığını Trump başarabilecek mi, şimdiden kestirmek zor.

SOSYAL PROGRAMLAR VE EĞİTİM (YÜZDE 3)

Federal bütçenin yüzde 3’ünü alıyor. Eğitimdeki en büyük harcama kalemi ise düşük gelirli üniversite öğrencilerine verilen krediler. Eyaletlere, kamu ilk öğretim okulları için yardım da bir diğer önemli harcama kalemi.

ULAŞIM (YÜZDE 2)

Bütçenin yüzde 2’si ulaşım ve ulaşım altyapısı harcamalarına gidiyor.

DIŞ İŞLERİ (YÜZDE 1)

Federal bütçenin yüzde 1’i Amerikan diplomasi ordusunun harcamalarına gidiyor. En büyük kalemi dünyadaki Amerikan elçilikleri ve konsolosluklarına yapılan harcamalar oluşturuyor. Müttefiklere askeri yardımlar ve gelişmekte olan ülkelere ekonomik yardımlar da bu başlıktaki diğer önemli kalemler.

DİĞER (YÜZDE 3)

Federal harcamaların yüzde 3’ünü oluşturan diğer kalemler içinde,

Adalet: Federal mahkemeler, FBI, iç güvenlik bakanlığı, hapishaneler,

Milli doğal kaynaklar ve çevre (Milli Parklar vs.)

Bilim, uzay ve teknoloji (NASA vs.)

Genel hükümet harcamaları (Beyaz Saray, federal memur maaşları vs)

Tarım,

Enerji

AMERİKAN BÜTÇESİNİN KARANLIK YÜZÜ

Yukarıdaki başlıklar federal hükümetin bir yıllık harcamasının açıklanan kalemlerini oluşturuyor. Ancak federal harcamaların ‘tamamını’ oluşturmuyor. Çünkü ABD’de ‘black budget (gizli bütçe)’ denen bir bütçe kalemi daha var. Amerikan kamuoyunun bu harcamanın varlığı hakkında bildiği bütün bilgi Edward Snowden’in 2013 yılındaki ifşaatından ibaret. CIA, gizli ajanlar, örtülü operasyonlar, drone programları, NSA ve diğer gizli servislerini, gizli ulusal güvenlik faaliyetlerinin (maaşlı personelin maaşları dahil değil) harcamalarından ibaret. Bu harcamaların yekunu ve harcanma yerlerini, ilgili kurumlar ve başkanın yanı sıra, Kongrenin ilgili istihbarat komitelerinin üyesi milletvekili ve senatörler dışında kimse bilmiyor.

Peki federal hükümetin gizli ödenek harcamalarının yekunu ne kadar? Snowden’dan önce kimse bu konuda somut bir bilgiye sahip değildi. Yarım milyar dolar civarında bir harcama tahmini yaygındı. Ancak Snowden, gizli faaliyetlere yapılan harcamanın bu tahminden çok fazla, yıllık 70 milyar dolar civarında olduğunu ifşa etti. Yani federal bütçenin neredeyse yüzde ikisi. Kaldı ki bu iki yıl önceki harcama miktarı. Gizli bütçenin 2017’deki büyüklüğünü, ilgili kurumlar ve başkanın yanı sıra, Kongrenin ilgili istihbarat komitelerinin üyesi milletvekili ve senatörler dışında kimse yine bilmiyor.