Ayşe Hanım Teyze’nin enflasyonu niye farklı?

Güngör Uras

Ayşe Hanım Teyzem’in ve devletin enflasyon hesabı birbirine benzemiyor. Türkiye’de toplam tüketimde gıdanın aldığı pay ortalama yüzde 24. Ama fakir vatandaşlar tüketim harcamasının yüzde 60 - 70’ini gıdaya ayırır. Gıda fiyatındaki artış, düşük gelirliyi çok etkiler

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) her ay enflasyon oranını açıkladığında Ayşe Hanım Teyzem ile Ali Rıza Bey Amcam hemen itiraz ederler.

“Devlet enflasyonu düşük gösteriyor. Enflasyon çok daha fazla. Biz cebimizden çıkan paraya mı bakalım, devletin enflasyon rakamına mı?” derler.

Doğrudur... Ayşe Hanım Teyzem’in cebinden çıkan paradaki artış ile devletin açıkladığı enflasyon oranı farklıdır. Ama sonuçta Ayşe Hanım Teyzem de, devlet de haklıdır. Çünkü Ayşe Hanım Teyzem’in hesabı ile devletin enflasyon hesabı birbirine benzemez.

NASIL HESAPLANIYOR?

TÜİK, hane halkı tüketim anketleri ile Türkiye genelinde hane halkının tüketim harcamalarının, 12 farklı harcama grubuna dağılımını belirliyor. Harcama grupları gıda ve alkolsüz içkiler, alkollü içkiler giyim ve ayakkabı, konut, ulaştırma, haberleşme harcamaları gibi harcama gruplarıdır.

Gene ‘Hane Halkı Anketi’ ile Türkiye genelinde hane halkının toplam tüketim harcamasının harcama grupları arasında nasıl dağıldığı araştırılıyor. Bu belirlemelere göre örneğin toplam harcamaların yüzde 24’ü gıdaya, yüzde 15’i konut harcamalarına gidiyor.

Devletin enflasyonu ile Ayşe Hanım’ın enflasyonu arasındaki farkın temelinde, TÜİK’in toplam harcamaların harcama grupları arasındaki dağılımı var.

TÜİK mecburi olarak, doğu - batı, küçük şehir - büyük şehir ile fakir - varlıklı ayrımına gidemeden, ülke genelinde ortalama bir tüketim harcamaları dağılım tablosu ortaya koyuyor.

Örneğin Türkiye genelinde toplam tüketim harcamasından gıdanın aldığı pay yüzde 24 olarak belirlenmiş durumda. Bu Türkiye geneli için belirlenen bir oran. Fakir toplam tüketim harcamasının yüzde 60 - 70’ini gıdaya ayırır. Zenginde gıda harcamasının payı yüzde 15’e kadar aşağıya iner. Gıda fiyatlarındaki artış, alt gelir gruplarının bu nedenle daha çok üzerinde.

426 FİYAT İZLENİYOR

TÜİK görevlileri her ay tüm illerde 27 bin işyerini dolaşarak perakende fiyatları belirliyorlar. 4 bin haneyi ziyaret ederek kira belirlemesi yapıyor. 426 maddenin 945 çeşidinin fiyatları izleniyor.

Gıda ve alkolsüz içkide 128 madde, giyimde 62 madde, ev eşyasında 59 madde izleniyor.

Her maddenin harcama grubundaki ağırlığı farklı. Bu nedenle her bir maddenin fiyat artışı, tüketim sepetindeki ağırlığına göre enflasyonu etkiliyor.

Örneğin gıda ve alkolsüz içki harcama grubunda 128 madde var. Enflasyonda gıda ve alkolsüz içecek grubunun ağırlığı yüzde 24.25 ama, 44.25 toplamı oluşturan 125 maddenin ağırlığı farklı.

Örneğin ekmeğin ağırlığı 2.60, dana etinin 1.99, sivri biberin 0.12. Sivri biberin fiyatının yüzde 50 artması ile et fiyatının yüzde 50 artması gıda enflasyonunu farklı etkiliyor. Konut, kira, elektrik harcama grubunun toplam tüketim harcamalarındaki ağırlığı yüzde 15.79. Bu grubun altında yer alan kiranın ağırlığı 5.09, elektriğin ağırlığı 3.00.

Ulaştırma grubunun toplam tüketim harcamasındaki ağırlığı 15.38. Bu grubun içinde yer alan dizel otomobilin ağırlığı 2.79, benzinli otomobilin ağırlığı 2.06, belediye otobüs biletinin ağırlığı 0.18.

Kültür ve eğlence grubunun toplam tüketimde ağırlığı 2.83. Bu grubun içinde yer alan kitap harcamalarının ağırlığı 0.21, gazetenin 0.10, Hac harcamasının 0.18, Umre harcamasının payı 0.21.

 

50 MADDEYE PARA HARCIYOR

Ayşe Hanım Teyzem, devletin enflasyon sepetine giren 426 maddenin tamamını tüketmiyor. Tamamına para harcamıyor. 426 maddenin çoğu hayatı boyunca para harcamadığı madde.

Her ay dizel ve benzinli otomobil fiyatının, buzdolabı, ev eşyası fiyatının, uçak bileti fiyatının değişmesi onun ilgilendirmiyor. TÜİK enflasyonu hesaplarken 426 maddenin tamamı tüketici tarafından kullanılıyormuşçasına bu 426 maddenin fiyatındaki ortalama değişime dayalı olarak enflasyon açıklaması yapıyor.

Bu Türkiye’ye özgü bir hesaplama şekli değil. Bütün dünyada hesap böyle yapılıyor.

Ama Ayşe Hanım Teyzem “ortalama” enflasyon hesabına giren 426 maddenin sadece 50 kadarına para harcıyor. Gıda harcaması, kira, yakıt, elektrik harcaması ve dolmuş, otobüs harcaması ağırlıklı harcamalar. Gıda harcamasında bakliyat, yaş meyve sebze, nebati yağ, et önemli. Ayşe Hanım Teyzem enflasyonu para harcadığı bu 50 kadar maddenin fiyatına bakarak hesaplıyor.
 
Bu maddeler alt gelir grubu tarafından tüketilen talebi yüksek, fiyatı en fazla artan maddeler. İşte onun için Ayşe Hanım Teyzem’in enflasyonu, devletin enflasyonundan yüksek.