Döviz piyasaları ve dünya’da ki yeri

Berkay Ören

Gününüzün modern finans dünyasında en yüksek işlem miktarına sahip olan Döviz piyasalarıdır. Dünya’daki ihracatın son dönemde artış göstermesi döviz piyasalarının dolaşımdaki etkinliğini artırdığını söyleyebiliriz. Toplam döviz işlemlerinin arasında İnterbank para piyasasının payı oldukça yüksektir. Ancak bankalar 1980 yılı sonrasında spekülatif kazançlarını artırmak için döviz çiftleri arasındaki işlemlerini artırmıştır. Finansal kurumlar ve yatırımcılar döviz çiftlerinde işlem karlarını artırmak için Türev Ürünleri kullanmayı arttırdılar.

DÖVİZ PİYASALARINDA TÜREV ARAÇLARIN ETKİNLİĞİ ARTIYOR

 
 

Bilindiği üzere 1973 yılına Bretton Woods sisteminin sona ermesi ile oluşan serbestlik ile 1973 yılı sonrasında döviz piyasalarında ciddi volatilite artışı meydana geldi. Bu sistemin sona ermesinin en büyük nedeni, ülkelerin para politikalarının daha geniş serbest olması idi. 1973 yılı sonrasında Dünya Ticaret Örgütünün etkisiyle uluslararası ticarette yaşanan artış, çok uluslu şirketleri kur riskinin artmasına neden oldu. Yaşanan ticari riskler ülke ekonomilerini de etkiledi. Döviz kurlarında volatilitenin artması ticaret yapan çok uluslu şirketleri ve girişimcileri kısa ve uzun vadede risklerle karşı karşıya bırakmıştır. Uluslararası piyasalarda artan risklerden kaçınmak için türev piyasa işlemlerinin etkinliği artmıştır. Kuru garantilemek ya da sabitlemek amacıyla yapılan türev işlemler vadeli teslim (Forward), gelecek işlemleri (futures), opsiyonlar ve döviz swaplarıdır. Forward işlemlerde sözleşmenin yapıldığı tarihte değişim o kurdan yapılmaktadır. Forward sözleşmeler genelde 1, 3 ve 6 aylık yapılır. Belirsizliğin yükselmesi sebebiyle Forward işlemler uzun vade de gerçekleşmez. Futures işlemler Forward işlemlerden farklı olarak organize borsalarda işlem görür. Opsiyon sözleşmeleri de Futures’lar gibi standartlaşmıştır. Opsiyonlar müşteriye belirli bir miktarda dövizi belirli bir fiyattan satın alma hakkı veya satma hakkı verir. Döviz swapları ise bankaların yoğun kullandığı türev araçlardandır. Döviz swapları, anında teslim kaydıyla satılan dövizin, bir süre sonra tekrar satın alınmasını ya da satın alınan dövizin gelecekte teslim edilmek üzere yeniden satışını garanti etmesidir. Bu piyasalar uluslararası ticarette koruma amaçlı olsa bile, yatırımcılar tarafından spekülasyon amaçlı işlemler gerçekleşmeye başlamıştır. Grafikte görüldüğü gibi 2000 yılından

sonraki dönemlerde türev piyasa işlemlerinde ciddi bir artış görülmüştür. Küresel türev piyasa işlem hacmi Dünya’nın ekonomik büyüme rakamlarından da oldukça büyüktür.

DÖVİZ PİYASALARINDA SÜRÜ PSİKOLOJİSİ VE YAYILMA

Yukarıda bahsettiğim türev araçlar ile piyasalarda işlem hacimlerinin artması ve yapılan riskli işlemler döviz piyasalarındaki kırılganlığı artırmıştır. Döviz piyasalarının sürü psikolojisinin bulunması döviz krizlerinin etkin çalışmasını yavaşlatmaktadır. Sürü psikolojisinde örnek olarak açıklayacak olursak yatırımcı A sahip olduğu bilgi ile EURUSD paritesinde kısa pozisyon açar. Yatırımcı B elinde herhangi bir bilgi olmadığından dolayı yatırımcı A’ya güvenerek kısa pozisyon açar. Yatırımcı C piyasadaki satışı görerek elindeki bilgiye rağmen kısa pozisyon açar. Sürü psikolojisi rasyonel sebepler olmadan döviz çiftlerinde farklı bir dalga yaratılabilir. Bu tür işlem hareketlerini 2008 ABD finansal krizi sonrasında, piyasalarda sürü psikolojisi ile oluşan birçok işlem hareketi ile karşı karşıya kalıyoruz. Piyasalarda büyük bir satış baskısı ile karşı karşıya kalındığı zaman bir fon yöneticisi satış yapmanın rasyonel temelini bulmadığı için satış pozisyonuna girmediğini müşterilerine anlatması zor olabilir. Oysa piyasanın gittiği yönde sürü psikolojisini takip eden bir fon yönetici zarar etse bile müşterilere açıklama yapması kolay olabilir.

Döviz krizleri çok yoğun bir yayılma etkisine sahiptir. Bir ülkenin para biriminde yaşanacak problem o ülkenin ticaret partnerlerinin ekonomilerini çok hızlı bir şekilde etkilemektedir. Yakın zamanda Çin hükümetinin Yuan’da devalüasyon gerçekleştirmesi, gelişmekte olan diğer ülkelerin para birimine zarar vermiştir. Ticaret bariyerlerinin azalmasının ardından ülkeler arasında ticaret hacminde ciddi artışlar yaşandı. Ticaret partneri olan ülkeler arasındaki finansal kırılganlık, ülkelerin makroekonomik göstergelerine zarar vermektedir. Türev piyasaları etkin kullanmayan firmaların kur risklerinden etkilenme ihtimalleri çok yüksektir. Bu durumda ülkelerin ekonomilerine zarar verme olasılığı artmaktadır.

Berkay ÖREN, VENBEY YATIRIM http://www.venbeyyatirim.com/