Karşılıksız çek durgunluk işareti

Güngör Uras

Bu yılın ilk 5 ayında 276 bin adet çek için “karşılıksız çek” işlemi yapıldı. 10.8 milyar TL’lik çek ödenmedi. Karşılıksız çek ile ödenmeyen yükümlülüklerin toplamında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 49 artış var.

Karşılıksız çek miktarının artışının arkasında, “piyasanın ödeme güçlüğü” vardır. Çünkü piyasa, günümüzde “çek” ile dönüyor.
Kadife Şahin’in Milliyet Ekonomi’de yayınlanan yazısında, çek sisteminin ekonomi için önemini sergileyen bilgiler vardı:
2015’in ilk 5 ayında bankalara 8.4 milyon adet çek ibraz edildi. Bu çeklerin parasal tutarı 247 milyar TL. İlk 5 ayda piyasada işlem gören çeklerin değer olarak yaklaşık yüzde 4.5’inin karşılıksız çıktığı anlaşılıyor.

Senet başka-çek başka
Banka çeki ödeme aracıdır. Bankada kişinin veya şirketin hesabında bulunan paraya dayalı olarak hesap sahibi tarafından düzenlenir, imzalanır. Çeki bankaya götürene banka, çekte yazılı parayı hemen öder. Çek, eğer karşılığı olmadan düzenlenmiş ise, çeki düzenleyen ekonomik yaptırımla cezalandırılır. Ne var ki bizde banka çekleri;
(1) Vadeli hale getiriliyor.
(2) Borç senedi olarak kullanılıyor.
Senet, “yazılı bir borç sözleşmesidir.” Senedin altına imzasını koyan, belli bir tarihte, belli bir ödemeyi yapmayı taahhüt eder. Ödemezse, senedi elinde bulunduran kişi mahkemeye gider. Ne var ki;
(1) Mahkemelerde iş çok.
(2) Mahkeme karar verse de, borcun tahsili zor.
Bu durumda alacaklılar borçlulardan senet yerine vadeli çek istemeye başladı. Çünkü kanuna göre çekin karşılıksız çıkması halinde, borçlular hapse gidiyordu. Vadeli çek uygulaması yayılınca, çekler senet oldu. Banka çekleri, normal işlevini kaybetti. Derken, vadeli çeklerini ödeyemedikleri için hapse düşenleri hapisten çıkarmak için hazırlanan ve çek kanununda yeni düzenlemeler getiren kanun ile “vadeli çek” uygulamasının önü açıldı.

Ödeme güçlüğü var
Şimdiki uygulamada, karşılıksız “vadeli çek” imzalayana hapis yok. Sadece 10 yıl süre ile çek karnesi kullanamayacak. Bu arada çek borcunu öderse, bankalardan tekrar çek karnesi alabiliyor.
Bankaların ortaklaşa kurdukları Kredi Kayıt Bürosu, “Kim, ne kadar çek yazmış? Kim ödemiş, kim ödememiş?” konularında çek kabul edecekleri bilgilendiriyor..
Karşılıksız çek miktarının bir yılda, yüzde 49 artmasında, iş alemindeki kötü niyetli girişimcilerin az da olsa payı var. Ama, genelde bu gelişme, ekonomideki durgunluğun boyutunu gösteriyor. Ekonomide çarklar yavaşlayınca, ödeme güçlüğü ciddi boyuta ulaşıyor.