Tüketim alışkanlıklarımız

Dr. Pelin Yantur

Sabah gözümüzü açtığımız andan itibaren başlayan ve günü bitirene kadar devam eden tüketim harcamaları ne de önemli yer tutar ülke ekonomisinde değil mi? Hanehalkı olsun, yatırımcısı olsun yakından ilgilenir konuyla. Gelecek planını, tasarrufunu, yatırımını bu kaleme bağlı tutar. Yakın zamanda okumuş olduğum bir makale Türk toplumunun yaşam tarzı ile tüketim davranışları ilişkisini inceliyordu. Ve ilginç sonuçlara yer vermişti.

Çalışmaya göre, sahip olunan gelirin ve eğitimin dışında yalnız yaşama oranı, akraba evliliği yapma oranı, görücü usulüyle evlenme, kişi başına yıllık gazete tirajı, kadının ev sahipliği oranı bile tüketim harcamalarını doğrudan etkiliyor. Nedir bu tüketim harcamaları? Eğlence ve kültür harcamasından tutun da kira, ulaştırma, eğitim, otel, lokanta, ekmek, ev ve halkı hizmetleri, mücevher ve saat, spor hizmetleri harcamalarına kadar kalem kalem sıralayabiliriz.  Peki Türkiye’de bizler en çok harcamayı nelere yapıyoruz? Gelin bir göz gezdirelim. Son dönemde hanehalkının yaptığı tüketim harcamalarının içerisinde en yüksek paya konut ve kira harcamaları sahipken, ikinci pay ise gıda ve alkolsüz içecek harcamalarınındır. En düşük pay ise maalesef ki sağlık ve eğitim hizmetlerinindir.

Konut ve kira harcaması tüketim harcamaları içerisinde %25,2’lik orana sahipken gıda ve alkolsüz içecek harcaması %19,5, ulaştırma harcaması %18,2, giyim harcaması %5,2, haberleşme harcaması %3,7, eğlence ve kültür harcaması %2,8, eğitim harcaması %2,3, sağlık harcaması %2,0’dir. Bu arada bu sonuçlar Türkiye ortalamasını yansıtırken aile reisinin eğitim düzeyine ve temel gelir kaynağına göre harcama kalıpları değişiklik gösterebiliyor. Söylemeden geçmeyelim.

Tüketim harcamalarında bir diğer önemli konu ise gelir- talep esnekliğidir. Gelirin artış ya da azalışından etkilenen bir grup mal ve hizmet vardır ki onlar lüks mallar sınıfına girer. Birde gelirin artış ya da azalışından etkilenmeyen mal grupları vardır ki bunlar ise zorunlu mallar sınıfına girer. Okumuş olduğum bir makale Türkiye’nin gelir- talep esnekliğini incelemiş, Türkiye’de ki zorunlu ve lüks malları regresyon yöntemiyle saptamıştır. Yapılan çalışmada Türkiye’de ki gıda ve alkolsüz içecekler, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, yakıt, mobilya ve ev aletleri, haberleşme, alkollü içecek, sigara ve tütün gruplarının gelir esnekliği düşük bulunmuş ve bu mal grubu zorunlu mallar olarak adlandırılmıştır. Yani tüketimde bu grup mallar olmazsa olmazımız haline gelmiş. Fakat bir grup mal var ki gelirimize göre arttırıp azaltıyoruz. Onlar ne mi? Başta sağlık olmak üzere ulaştırma, eğitim hizmetleri, kültür ve eğlence, lokanta, otel ve pastane... Türkiye hanehalkı üzerine yapılan çalışma sonucu bu saydığımız tüm mallar lüks mal grubuna dahil edilmiş durumda. Eğitim ve sağlık sizce de dikkat çekmiyor mu? Yorumu size bırakıyorum...