Zeytinin adı var ama katkısı az

Güngör Uras

Dünyadaki zeytin ağaçlarının % 13’ü Türkiye’de ama zeytinyağı üretimindeki payımız sadece % 6.

Türkiye’de ürün veren 140 milyon zeytin ağacı var. Ağaç başı verim düşük. Genelde verim 11 kg dolayında ama bakılı zeytin ağaçlarından 20 kg verim alınabiliyor.

Yıllık zeytin üretimi 1.5 milyon ton dolayında. Ülke genelinde ağaçlardan toplanan zeytinlerin 400 bin tonu sofralığa, 1.1 milyon tonu yağlığa gidiyor. Yağlık 6.2 kg zeytinden 1 kg yağ hesabıyla 170 bin ton dolayında zeytinyağı elde edilebiliyor.

Halkımızın tükettiği nebati yağ toplamı yılda kişi başına 24 kg’ın üzerinde. Nebati yağ tüketimin 8 kg’ı margarin, 16 kg’ı sıvı bitkisel yağ.

Sıvı bitkisel yağın, 12 kg’ı ayçiçeği yağı, 2 kg’ı zeytinyağı, kalanı mısırözü, kanola, soya, çiğit yağı gibi yağlar.

Uluslararası hakimiyet

Zeytinyağını üretmek kadar ticari olarak değerlendirmek de önemli. Son yıllarda çok sayıda butik üretim girişimleri, çok sayıda marka yaratma arayışları oldu. Ne var ki içeride belli markalarla satılan zeytinyağlarının üretimi ve pazarı uluslararası pazarlama gruplarının hâkimiyetinde.

ABD’li Bunge firması, Türkiye’nin en büyük özel sektör sermaye gruplarından Anadolu Grubu şemsiyesi altındaki Ana Gıda’yı aldı. Ana Gıda Komili, Madra ve Kırlangıç zeytinyağlarını üretiyor ve pazarlıyordu. Türkiye’de zeytinyağında en büyük paya sahip olmuştu. Bu pazar payı Amerikan firmasına geçti.

Ortadoğu’da yağ konusunda faaliyet gösteren uluslararası bir kuruluş olan Savola Gıda Yudum, Sırma ve Egemden markalarını satın aldı. Yudum ile zeytinyağı pazarına girdi.

Şimdilerde Bunge firması, %35 Komili, %5 Kırlangıç Kristal, %5 Madra markasıyla pazarın yarısına hakim. Savola Gıda firması Yudum markasıyla zeytinyağı pazarından %8.5 pay aldı.

Açık anlatımıyla iç pazarda Türk zeytinyağlarını Türk tüketicisine pazarlayan yabancı sermayeli iki kuruluşun pazar payı %60’a yaklaştı.

Önde gelen yerli pazarlama gruplarından Kristal’in payı % 13, Tariş’in payı %10. Market markaları ile yöresel markaların payı % 25 civarı.

Ağaç çok, zeytinyağı üretimi de, halkın kişi başına yıllık zeytinyağı tüketimi de az. İhracat dersek, o daha da az. Üstelik ihracatı ucuz fiyatla dökme zeytinyağı olarak yapıyoruz.

Dökme satıyoruz...

Önceki sezon 11 bin ton zeytinyağı ihraç ettik. 49 milyon dolar gelir elde edildi. Geçen sezon ihracat 41 bin ton, ihracat geliri 161 milyon dolardı.

2016-2017 ihracat sezonunda 41 bin ton ihracatın sadece 11 bin tonu kutulu. 28 bin tonu dökme, 3 milyona yakını varilli ihracat. Önceki sezon kilo başı ihracat 4.44 dolardı. Bu sezon zeytinyağını kilosunun ortalama ihraç fiyatı 3.99 dolar. Kutulu markalı zeytinyağı ihracatı toplam ihracatın dörtte biri, artıramıyoruz.

Bu sezon siyah zeytin ihracatı 90 milyon dolar, yeşil zeytin 20 milyon dolar getirdi. Zeytinin kilosu 1.89 dolardan ihraç edilebildi. Zeytin ağacının artması önemli. Daha çok girişimcinin marka yaratarak iç piyasada kutulu zeytinyağı satışına başlaması önemli. Ama bu kadar ağacın, bu kadar zeytinin, bu kadar zeytinyağının bir ekonomik değeri olmalı.