AA Finans Analisti ve ekonomist Haluk Bürümcekçi, ilk çeyrekte özel tüketim harcamaları ve stok birikiminin büyümeyi yukarı çekerken, yatırımlar ve net dış talebin olumsuz etkilediğini belirterek, "İlk çeyrek verileri 2020`ye olumlu bir giriş yapıldığını yansıtırken, sonrasındaki görünüm ise koronavirüs salgını seyrinin ekonomik aktivitedeki ani duruşu ne süre uzatacağına ve trend büyümesi yüzde 70`i aşan bankacılık kredi hacminin bu görünümü ne ölçüde ve ne süre koruyabileceğine bağlı olacaktır." dedi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, bu yılın ilk  çeyreğinde 2019'un aynı dönemine kıyasla gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH)  tahmini, zincirlenmiş hacim endeksi olarak yüzde 4,5 arttı.

Bu dönemde, üretim yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH tahmini de  yüzde 16,2 artarak 1 trilyon 71 milyar 98 milyon lira olarak gerçekleşti. Söz  konusu değer dolar bazında ise 176 milyar 146 milyon düzeyinde hesaplandı.

Veriye ilişkin değerlendirmelerde bulunan AA Finans Analisti ve  ekonomist Haluk Bürümcekçi, büyümenin ilk çeyrekte piyasa öngörülerinin altında  kaldığına işaret ederek, son dört çeyrek milli gelir toplamının 758 milyar dolar  düzeyinde gerçekleştiğini söyledi.

Büyüme trendinin gücüne ilişkin göstergelerin, önceki çeyreğe göre  sınırlı artışa işaret ettiğini belirten Bürümcekçi, şunları kaydetti:

"Üretim yöntemiyle hesaplanan GSYH'yi, ilk çeyrekte sanayi sektörü  yukarı çekti. Toplam katma değere bir önceki yılın aynı çeyreğine göre tarım  yüzde 3, sanayi yüzde 6,2, hizmetler yüzde 3,4, finans yüzde 1,6 ve gayrimenkul  faaliyetleri yüzde 2,4 artış, inşaat ise yüzde 1,5 azalış yönünde etki yaptı.  Harcamalar yöntemiyle hesaplanan GSYH verilerine bakıldığında, ilk çeyrekte özel  tüketim harcamaları ve stok birikimi büyümeyi yukarı çekerken, yatırımlar ve net  dış talep olumsuz etkiledi. İlk çeyrekte büyüme oranına katkılar ise  hanehalklarının nihai tüketimi 3 puan, devletin nihai tüketim harcamaları 0,9  puan, gayrisafi sabit sermaye (özel ve kamu yatırımları) oluşumu eksi 0,4 puan,  mal-hizmet ihracatı eksi 0,2 puan ve mal-hizmet ithalatı eksi 4,1 puan düzeyinde  oluştu. Stoklar büyümeyi 5,3 puan yukarı çekerken, net dış talep büyümeyi 4,3  puan aşağı çekti."

"MAKİNE-TEÇHİZAT YATIRIMLARI YÜKSELİŞİNİ İKİNCİ ÇEYREĞE TAŞIDI"

Haluk Bürümcekçi, hanehalkı tüketim harcamaları alt grubuna  bakıldığında, ilk çeyrekte dayanıklı malların yüzde 14,5 ve yarı dayanıklı  malların yüzde 8,2 ile belirgin artış kaydettiğine dikkati çekti.

Gayrisafi sabit sermaye oluşumunda inşaat yatırımlarının yüzde  10,2'lik bir oranda sert daraldığını aktaran Bürümcekçi, makine-teçhizat  yatırımlarının ise yüzde 8,4 artarak yükselişini ikinci çeyreğe taşıdığını  söyledi.

Bürümcekçi, gelecek döneme ilişkin beklentilerini de aktararak, şu  değerlendirmelerde bulundu:

"Önümüzdeki dönem görünümünü ele aldığımızda; ilk sinyaller milli  gelir büyümesinin ikinci çeyrekte belirgin düşeceğine işaret etmekte. İkinci  çeyrek görünümü öncü göstergelere bakıldığında, Satınalma Yöneticileri Endeksi,  Reel Kesim Güven Endeksi, kapasite kullanımı ve Tüketici Güven Endeksi  verilerinde nisanda geçen yılın aynı dönemine göre düşüş gözlendi. İhracatın ise  aynı dönemde yıllık bazda düşmesine karşılık ithalatın artmaya devam etmesi, dış  talebin büyümeye katkı vermeyeceğine işaret etmişti. Biz salgına ilişkin  gelişmelerle 2020 büyüme tahminimizi yüzde 1,0 civarına çekmiştik. Üçüncü  çeyrekten itibaren toparlanma varsayımı altında yapılan bu tahmin üzerinde  riskler aşağı yönde devam etmektedir. Bu yılki görünüm açısından, ilk çeyrek  verileri 2020'ye olumlu bir giriş yapıldığını yansıtırken, sonrasındaki görünüm  ise koronavirüs salgını seyrinin ekonomik aktivitedeki ani duruşu ne süre  uzatacağına ve trend büyümesi yüzde 70'i aşan bankacılık kredi hacminin bu  görünümü ne ölçüde ve ne süre koruyabileceğine bağlı olacaktır."

"KORONAVİRÜS ŞOKU OLMASA BÜYÜMENİN DEVAMI GELECEKTİ"

Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Saltoğlu da ilk  çeyreğe ilişkin açıklanan büyüme rakamlarının, 2018'de başlayan kur krizinin  etkilerinin aşılmaya başlandığına işaret ettiğini söyledi.

Eğer koronavirüs şoku olmasa büyümenin devamının sonraki dönemlerde de  gelebileceğini anlatan Saltoğlu, şunları kaydetti:

"Açıklanan verilere baktığımızda dikkati çeken noktalar kamunun  büyümeyi dengelediği ve tüketimin toparladığı şeklinde. Bunlar iyi yanları... Ama  veride görülen bir olumsuz nokta da genel sorunumuz olan büyüme artınca ithalatın  da tekrar yükseldiği gerçeği. Bu konuda geçen sürede kurun ya da başka  faktörlerin kalıcı bir terbiye edici özelliği olmadığını görüyoruz. Koronavirüs  şoku sonrası ithalatın tekrar daralmasını, tüketimin de azalmasını yılın ikinci  ve üçüncü çeyreğinde de göreceğiz."

"İNŞAAT YATIRIMLARI TOPLAM YATIRIMLARI AŞAĞI ÇEKTİ"

Spinn Danışmanlık Kurucu Ortağı ve ekonomist Özlem Derici Şengül ise  ilk çeyrek büyüme rakamlarının kendi beklentisine yakın geldiğini belirterek,  ekonominin genel olarak önceki çeyreğe göre yavaşladığına dikkati çekti.

İlk iki ay ciddi miktarda ivmelenen bir tüketim ve yatırım eğiliminin  görüldüğünü, mart ayında koronavirüs salgını sonrası bu göstergelerin  yavaşladığını anlatan Şengül, "Burada tüketim tarafında biraz düşüş var ama  yatırımların negatif olması önemli. Zayıf bir yatırım dönemi geçirdik. Bu çeyrek  itibarıyla pozitife dönmesini bekliyorduk. Makine ve teçhizat yatırımlarında ise  yüzde 8,4'lük büyüme var. Bu olumlu ama yine de tamamına bakılınca inşaat  yatırımları toplam yatırımları aşağıya çekmiş vaziyette." diye konuştu.

Şengül, normalde bu tür kriz dönemlerinde dış talebin katkısının  pozitif olduğunu, ancak bu sefer tam tersinin gerçekleştiğini ifade etti.

İkinci çeyrekte çift haneli bir daralma görülebileceğinden bahseden  Şengül, şunları söyledi:

"İkinci çeyrekte büyümeye tüketimin katkısı olacak ama halihazırda  zayıf olan yatırımlar çok daha zayıfladı. Dış talebin katkısı da yine negatif  olacaktır. İhracat performansı, sınırların kapanması ve ticaretin neredeyse durma  noktasına gelmesi nedeniyle kötü durumda. İhracat performansının düşük kalmasının  en önemli nedenlerinden biri Avrupa'nın zayıf olması. İkinci çeyrekte bunun çok  daha belirgin olduğunu göreceğiz. Ticaret ilişkilerimizin olduğu ülkelerin  zayıflığı mecburen bize de yansıyacak. Ben toparlanma hızının çok yavaş olacağını  tahmin ediyorum. Bunun arkasındaki en önemli neden de reel kesim güven endeksi  çok ciddi bir sıçrama gösterse de kapasite kullanım oranlarına bakınca hala yüzde  60 civarında. Haziranda biraz daha yükselse de oranlar yüzde 75-80'lere  çıkamayacaktır. Üretimin yerine gelebilmesi ve canlanması için ilk önce tüketim  aktivitesinin yerine gelmesi lazım. Tüketim tarafında biraz daha temkinli bir  tüketici yaklaşımı görebiliriz. Çünkü çok önemli bir kesim gelir kaybına uğradı.  Gelir kaybına uğramayan kesim de önemli miktarda tasarruf eğilimi içerisinde.  Önümüzdeki dönem yeniden aynı sorunlarla karşılaşmamak için temkinli olmak adına  o yüzden de birden bire bir harcama patlaması beklememek lazım."