İran nükleer anlaşması ne demek?

Batur Asmazoğlu

İran ile batılı güçlerin nükleer enerji görüşmelerinde geçtiğimiz günlerde gelen anlaşma haberi piyasalarda büyük bir heyecan ile karşılandı.Uzun zamandır devam eden ve sonuçlandırılamadığı için devamlı ertelenen konuşmalar sürpriz bri şekilde beklenenden hızlı ve daha ayrıntılı bri anlaşma açıklanması ile sonuçlandı. Şimdi bu genel anlaşma hatları kullanılarak 30 Hazirana kadar detaylı biranlaşma oluşturulacak. Sonuç olarak da yaptırımlar öncelikle hafifletilecek sonra da kademeli olarak kaldırılacak. 1990 ların sonunda başlayan Amerika ve Birleşmiş Milletler kökenli yaptırımlar 2006 ya kadar genişleyerek bugünkü halini aldı bankacılıktan üretime, teknolojiden kimyaya bir çok sektörü etkiledi. Bugün bir çok açıdan dünyadan geriden gelen İran'da yaptırımların kaldırılması ihtimali yabancı yatırımcıların iştahını kabartıyor. Yatırımcılardan ilk sırada bekleyenler petrol ve gaz şirketleri, fakat özellikle orta sınıfa hitab eden sektörlere de yatırımcılar büyük ilgi duyuyor.

Airbus ve Boing gibi büyük uçak şirketleri İran'ın eskimiş filosuna parça temin etmek için rekabete başladı bile. Araba ve kamyonetler için eskidem dünyanın en büyük 10 uncu pazarı olan İran'da, dışa açılım sonrası kuvvetli bir pozisyon isteyen Peugeot, Renault ve General Motors yatırım için  görüşmelere başlamış durumda.

Her ne kadar şirketler yatırım için ilk planlarını yapsa da, asıl yatırımların ve para akışının başlaması uzun zaman alabilir. Buradaki ana engel bankacılık işlemlerindeki sınırlamalar. Yaptırımlar kalksa bile bankalar kendi uygun gördükleri zamanda İran ile iş yapmayı seçecek gibi duruyor.  Burada İsviçre bankaları kendinilerini Avrupa bankalarından daha hızlı bir yatırım elçisi olarak öne çıkartmaya başladılar bile. İranlılar ve yatırımlar için en önemli bankacılık ayrıntılarından birisi SWIFT sistemi denilen uluslarası para transfer sisteminin yeniden kullanılmaya başlaması. Swift'in özelliği tarımdan hayvancılığa, üretimden ihracata her sektörü etkilemesi. Şu anki düzenlemeler uluslararası bankaların İran bankaları ile SWIFT üzerinden işlem yapmasını engelliyor. Dolayısı ile para transferleri imkansız hale geliyor. Burada tahmin edilen, 30 Haziran'da İran tüm nükleer şartları kabul ederse bankaların SWIFT sistemlerinin tekrar açılacağı.

Iranlı araba üreticileri geçtiğimiz 11 ayda üretimlerini neredeyse 60% arttırarak geçmiş senelerin en büyük atağına kalktı. Şimdi Renault eski ortağı İranlı Khodro'yu tekrar yanına alarak üretim için görüşmeler yapıyor. Bunun yanı sıra İran, ilaçtan küçük ev aletlerine bir çok üretimini yerel olarak yapıyor.Fakat orta sınıf İranlılar üretilen malın kalitesinden memnun değil. Bazı üreticiler ülke dışa açılmadan daha fazla yatırım yapmamak için son senelerde hiç yatırım yapmamış. Tabii hızlı bri dışa açılma tekstil gibi bazı yerel sektörleri negatif de etkileyebilir. Fakat yine de dış finansman bulamamanın ağırlığı bu şirketlerin kapasitelerini hep sınırlı tuttuğundan finansman sağlandığında hala net etki pozitif olacak gibi görünüyor.

Bu dalgadan ilk faydalanacaklar Birleşik Arap Emirlikleri ve Türkiye olacak gibi görünüyor, onların yanı sıra yaptırımlar sonrası İran ile ticaretin diğer büyük ismi Çin de durumdan ciddi olarak faydalanabilir.

Türk enerji şirketleri, havayolları, finansal şirketleri ve orta sınıfa hizmet eden şirketler İran sınırı açıldığında 80 milyon İranlıya verecekleri servis ile ciddi bri ivme yakalayabilir. 2011'de Türk petrol devi Tüpraş işlediği ham petrolün neredeyse yarısını İran'dan almıştı fakat sonrasında ağırlaşan yaptırımlar ile bu ticaret durdu.

Batur Asmazoğlu / http://www.investaz.com.tr/
InvestAZ Fon Yöneticisi