Türkiye’yi karartan darbe

Türkiye’de cumhuriyet tarihinin en geniş kapsamlı ve uzun süreli elektrik kesintisinin yankıları devam ediyor. Türkiye’nin dört bir yanında elektrik santrallarının şebekeye verdiği akımla iletim hatlarının performansını kaydeden takip cihazları, önceki gün sistemin çöktüğü an olan 10.36’da yaşananları saniye saniye kaydetti. Habertürk’ün eriştiği bir takip cihazının veri grafiğine göre her şey 15 saniyede başladı ve bitti.

Ekonomi sayfalarında sıkça yer alan Euro/ Dolar grafiklerindeki gibi Türkiye’nin elektrik sistemindeki dalgalanma grafikle ortaya kondu. Önce 10.32’de yetkililerin de açıkladığı gibi büyük bir elektrik santralı sistemden çıktı. Yani sisteme elektrik vermeyi durdurdu. Bir santralın herhangi bir nedenden dolayı devre dışı kalması olağan bir durum olarak kabul ediliyor.

Elektrik iletim sistemi kendini bu gibi durumlara karşı dengeliyor. Ancak saatler 10.36’yı gösterirken sistem bu sefer kendini toparlayamadığının ilk sinyalini verdi. Saat 10.36’nın ikinci saniyesinde voltajda yüzde 30’a varan oranda ani bir düşüş yaşandı. Elektriğin frekasında ise hafif bir oynama oldu. Beşinci saniyeye girildiğinde sistem tekrar normale döndü. Ancak 11. saniye itibarıyla voltaj bu sefer yüzde 50 düştü. Elektriğin frekansında ise aşağı yukarı yönlü oynamalar başladı. Artık 10.36’nın 15 saniyesine gelindiğinde normalde 30 bin voltun üzerinde seyreden voltaj neredeyse sıfırı gördü. Frekans dalgalanması ise 75 hertz ile 35 hertz arasından gidip geldi. Takip cihazının kaydı 16. saniyeye girerken, Türkiye’de elektrikler kesilmeye başladı.

Önceki gün yaşananların nedenlerine ilişkin araştırmalar devam ediyor. Ancak sektör uzmanları, kesintiyi tetikleyen sorunun sebebi ne olursa olsun, büyümesinde bir “mühendislik hatası” olduğu iddiasını gündeme getiriyor. Elektrik sistemini bu gibi dalgalanmalara karşı koruması gereken rölelerin ayarlarında hata olması gerektiği, başka türlü genele bu kadar yayılmış bir kesintinin yaşanamayacağı ifade ediliyor.

DALGALAR SIFIRLANDI

Yukarıdaki grafikte üstten ilk iki çizgi ana grafikte olduğu gibi sırasıyla voltaj ve frekansı gösteriyor. Üçüncü çizgi bir müşterinin çektiği akımın değerini ifade ediyor. Dördüncü voltajın, beşinci de frekansın dalga formunu yansıtıyor. Çekilen akım sıfırlanırken, dalga formları daralıp düz çizgi haline gelerek sıfırlanıyor.

KESİNTİYE NE SEBEP OLDU?

-Büyük ölçekli bir santral sistemden çıktı. Santral elektrik piyasasında oluşan fiyatla zarar edeceği için arıza bildirdi ya da gerçekten bir arıza yaşadı.

-Sistem, bu gibi durumlarda daha önce yaşandığı gibi yükü dengeleyecek adımları atmaya çalıştı. Ancak başarılı olamadı dalgalanmalar kesinti getirdi.

-Sistemi koruması gereken rölelerin ayarlarında mühendislik hatası olduğu, kesintinin büyüklüğünün asıl kaynağının bu olduğu iddia edildi.

BU 3 SORUN KİLİTLEDİ

ARZ-TALEP DENGESİ BOZULDU

1-Tüm Türkiye’yi karartan ilk darbe, Ege’den geldi. Ege’de, ENKA ve Soma dahil büyük santrallar devre dışı kaldı. Sistemi bir anda arz talep dengesi bozuldu.

İKİNCİ ATAK ADANA’DAN

2- Üretimin düştüğü ve sistemin zorlandığı anda Adana ve çevresinden binlerce megavata ulaşan yoğun elektrik talebi geldi. İkinci darbeyi yiyen sistem hızla çöküşe geçti.

AVRUPA ÇÖKÜŞÜ TETIKLEDI

3-Yürütülen çabalar, Avrupa iletim sisteminin (ENTSO-E) etkisiyle yeni bir açmazla karşı karşıya kaldı. Avrupa’dan ters yönde akım geldi, sistemin toparlanması mümkün olmadı.

HABERTÜRK, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın koordinasyonunda ilgili enerji KİT’lerinin üst yönetiminin katılımıyla oluşturulan ‘kriz masası’nın önceki günkü elektrik kesintilerine ilişkin ilk tespitlerinin ayrıntılarına ulaştı. Ege’de santralların devre dışı kalmasıyla arz talep dengesi bozuldu. Arzın gerilediği bir anda, güneyden, Adana ve çevresinden binlerce megavatlık yoğun elektrik talebi geldi. Denge daha da bozuldu.

Zorlanan sistem, Türkiye genelinde hızla çöktü. Sistemi ayağa kaldırmak için yapılan çalışmalar, Avrupa’dan ilk anda gelen ters akım nedeniyle yeni bir darbe yedi. Enerji Bakanlığı, EPDK, enerji KİT’lerinin üst yönetimi, elektrik kesintilerinin nedenini belirlemek üzere gece yarısına kadar süren toplantılar yaptı. Toplantıda; üretim ve tüketim verileri, arıza bildirimleri, santralların üretimleri ele alındı.

RÖLELER DE İNCELENECEK

Enerji Bakanlığı yetkilileri, “Fekans 47 hz’ye düşmüş. Röleler neden devreye girip sistemi korumadı inceleyeceğiz” dediler.

1999 DEPREMİNDEN SONRA İLK KEZ SIFIRI GÖRDÜ

Bursa Orhaneli Termik Santralı KBA Yük Tevzi İstasyonu en son 1999 Depremi sırasında frekans saatinde sıfır rakamını görmüştü. İstasyon, önceki gün de elektrik kesilirken 16 yıl aradan sonra aynı görüntüye sahne oldu.

SİBER SALDIRILARIN HEDEFİ ARTIK ALTYAPI VE ASKERİ TESİSLER

Türkiye önceki gün karanlığa gömülürken bir iddia da ‘siber saldırı’ olabileceği yönündeydi. Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun teknik arıza yerine yazılıma işaret etmesi de siber saldırı şüphesini yeniden alevlendirdi. Siber saldırılara dünya çok uzak değil. İşte dünya gündemini sarsan ve doğrudan altyapıları hedef alan en büyük üç siber saldırı:

HAZİRAN 2010 ‘STUXNET’

Çıkış noktasının ABD ve İsrail olduğu tahmin ediliyor. Stuxnet adı verilen ve uluslararası bir şirket tarafından üretilen özel bir yazılım, İran’ın Natanz’da bulunan uranyum zenginleştirme merkezine ulaşarak tesiste bulunan santrifüjlerin büyük bölümünü kullanılmaz hale getirdi.

NİSAN 2012 ‘SHAMOON’

Dünyanın ve Suudi Arabistan’ın en büyük petrol şirketi olan Aramco’ya yönelik saldırı 30 bin kontrol bilgisayarını devre dışı bıraktı. Shamoon adı verilen yazılım nedeniyle özellikle petrol sevkiyatı sekteye uğradı

ARALIK 2014 ‘OPERATION CLEAVER’

‘Cleaver’ adı verilen bir yazılım toplam 16 ülkeden 50 kuruluşu hedef aldı. Aralarında askeriye, hastane, petrol, gaz, ulaşım ve havayolu şirketlerinin bulunduğu saldırıda altyapı şirketleri darbe aldı.

KESINTİ DÜNYADA DA ŞAŞKINLIK YARATTI

Die Welt (Almanya) ‘Elektrik kesintisi Türkiye’yi felç etti. Aralarında İstanbul ve Ankara’nın da bulunduğu 49 şehirde elektrikler saatlerce gelmedi.’

Guardian (İngiltere) ‘Son 15 yılın en büyük elektrik kesintisi Türkiye’yi kitledi. Yetkililer olayın bir terör saldırısı olmadığını duyurdu.’

CNN (ABD) ‘Türkiye karanlığa gömüldü. 14 milyonluk metropol İstanbul’da tramvay ve metro seferleri saatlerce yapılamadı. Ülkede hayat durdu.’