Tarihte eşi görülmemiş gelişmelerin deneyimlendiği ve küresel çapta "Büyük Duruş" olarak nitelendirilen bir krizin başladığı 2020`de, finansal piyasalar ve reel ekonomide olumsuzlukların giderilmesi amacıyla kurum ve kuruluşların kamu otoriteleriyle işbirliğiyle destekleyici yönde birçok adım atıldı.
Bu yılın başlamasıyla ABD-İran gerilimi, ticaret savaşları, Doğu  Akdeniz'deki gelişmeler ve ABD Başkanı Donald Trump'ın azline ilişkin yargılama  finansal piyasaların odağına yerleşirken, Çin'de ortaya çıkan yeni tip  corona virüsün (Kovid-19) salgınının tüm dünyaya yayılmasıyla benzeri görülmemiş  bir kriz deneyimlendi.

Bireylerden şirketlere kadar ekonominin en temel birimlerinin  sarsıldığı, ülkelerin sınırlarını kapattığı ve yeni bir iktisadi dönemi başlatan  bu kriz, 1930'lardaki "Büyük Buhran" ve 2008'deki "Büyük Durgunluk"un ardından  "Büyük Duruş" olarak nitelendirildi.

Tüm bunlar piyasalarda yatırımcıların risk algısını artırırken,  belirsizlik ortamından doğan likidite ihtiyacı işlevselliğin bozulmasını  beraberinde getirdi. Bu durum karşısında ise merkez bankaları kamu otoriteleriyle  koordineli adımlar atarak finansal piyasaları ve reel ekonomiyi desteklemeye  çalıştı.

Bu süreçte, ABD Merkez Bankası (Fed) başta gelmek üzere geleneksel  olmayan yöntemleri de içeren genişleyici para politikalarına başvurulurken, düşük  faiz dönemine hızla geçiş yapıldı. Kamu kurumları ise koronavirüsün büyüme  görünümünü zayıflatması, tedarik zinciri ve ticaret kanalları üzerinde sert etki  yaratması nedeniyle milyarlarca dolarlık destek paketi açıkladı.

Türkiye'de de TCMB'nin önlemleri ve ekonomi yönetimi liderliğinde  açıklanan teşviklere ilave olarak Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu  (BDDK), Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Türkiye Bankalar Birliği (TBB) başta  gelmek üzere birçok kurum ve kuruluş virüsün olası olumsuz etkilerini azaltmak  için adım attı.

TCMB'DEN HAMLE ÜSTÜNE HAMLE

Yılın ilk Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısında politika faizini  yüzde 12'den yüzde 11,25'e çeken TCMB, şubatta 50 baz puanlık bir indirim daha  yaptı. Koronavirüsün ekonomik etkilerinin hissedilmeye başlandığı mart ayında PPK  toplantısı öne çekilerek politika faizi yüzde 10,75'ten yüzde 9,75'e  indirilirken, nisan ve mayıs aylarında yapılan toplantılarda sırasıyla 100 ve  sonra 50 baz puanlık daha azaltmayla oran yüzde 8,25'e çekildi.

Bu süreçte döviz karşılığı TL swap ihaleleri için belirlenen toplam  swap pozisyonunun kullanılmayan kısmının, bankaların TL karşılığı swap piyasası  işlem limitlerine aktarılabilmesine imkan tanınırken, Piyasa Yapıcılığı (PY)  bankalara Açık Piyasa İşlemleri (APİ) çerçevesinde tanınan likidite imkanına  ilişkin limitlerin artırılmasına, ayrıca 1, 3 ve 6 ay vadeli olarak geleneksel  yöntemle gerçekleştirilen dolar karşılığı swap ihalelerinin avro ve altın  karşılığı düzenlenebilmesine karar verildi.

Reel sektöre kredi akışının kesintisiz devamını teminen bankalara  hedefli ilave likidite imkanı gibi birçok kolaylık da sağlandı.

Nisan ayı içinde döviz karşılığı TL swap piyasasında kotasyon yoluyla  gerçekleştirilen vadesi gelmemiş toplam swap satış işlem miktarı döviz ve efektif  piyasaları işlem limitlerinin yüzde 20'sinden yüzde 30'una yükseltilirken, bu  oran mayısta önce yüzde 40'a, sonra yüzde 50'ye çıkarıldı.

Öte yandan TCMB bünyesinde gerçekleştirilen teminat döviz depoları  işlemleri için avro ve doların limiti birleştirilerek bankaların tek bir global  limiti olması ve istedikleri para biriminde bu limitlerini kullanma esnekliği  getirildi.

20 Mayıs'ta TCMB ve Katar Merkez Bankası arasındaki swap anlaşması  tadil edilerek, tutar 15 milyar dolar karşılığı TL ve Katar riyaline yükseltildi.

TCMB, zorunlu karşılıklar üzerinden de yıl başından bu yana bir dizi  önlem açıkladı. Bu kapsamda mevduat ve katılım fonu yükümlülükleri için dolar ve  avro cinsinden tutulan zorunlu karşılık oranlarına komisyon uygulamasını devreye  alan TCMB, yıllık reel kredi büyüme oranına dayalı zorunlu karşılık uygulamasında  güncellemeye gitti. Reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yabancı  para zorunlu karşılık oranları 500 baz puan indirilirken, TL cinsinden zorunlu  karşılıklara uygulanacak faiz/nema oranı yüzde yüzde 10'dan yüzde 8'e çekildi.

Corona virüs salgınında artan küresel ekonomik belirsizliklerle  uluslararası ticarette yaşanan güçlüklerin reel sektör firmaları üzerindeki olası  etkilerinin hafifletilmesi amacıyla mart-mayıs döneminde atılan adımlarla ihracat  ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredileri vadelerinde uzatıma gidildi ve  ek limit tahsis edildi.

BÜTÇESİ SARSILAN VATANDAŞA BANKALARDAN DESTEK

Salgın döneminde ödemeleri aksayan tüketicilere kolaylık sağlayan  birçok hamle yapılırken, BDDK tarafından asgari ödeme tutarları düşürüldü,  gecikme ve takibe düşme süreleri uzatıldı.

BDDK ayrıca salgının konut sektörü üzerindeki olumsuz etkisini  sınırlama hedefiyle konutta asgari peşinat oranını indirerek, kredi değer oranını  yüzde 80'den yüzde 90'a çıkardı.

Türkiye Bankalar Birliği (TBB) de aynı hedefle gerçek ve tüzel  kişilerin kredi taleplerinin hızlıca değerlendirilmesi ve karşılanması, ayrıca  vade, ödeme ve teminat koşullarında esneklik sağlanması tavsiyesinde bulundu,  "Çek Ödeme Destek Kredisi" açıkladı.

Bu süreçte Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi tedbirleri kapsamında kamu  bankaları aracılığıyla "İş'e Devam Destek Kredisi" verileceği duyuruldu.

Kamu bankaları da salgın sürecinde elini taşın altına koyarak, gerek  bireylerin gerek esnafın ihtiyaçlarını karşıladı. Bu kapsamda vatandaşın kredi  borcunu öteleyerek kolaylıklar sağlayan bankalar, düşük oranlarla kredi paketleri  de açıklayarak likidite ihtiyacını gidermeye çalıştı.

BDDK ayrıca, bu dönemde aktif rasyosu hesaplanmasında da değişikliğe  giderken, finansman ihtiyaçlarının karşılanmasını desteklemek amacıyla bankalara  günlük ve solo bazda yeni bir oran hesaplama yükümlülüğü getirdi.

DÖVİZ PİYASASINDAKİ VOLATİLİTEYİ AZALTICI HAMLELER

Bankaların yurt dışı yerleşiklerle vadede TL alım içeren döviz-TL para  swapı, forward, opsiyon ve diğer türev işlem tutarları toplamının en son  hesapladıkları yasal özkaynaklarına oranını yüzde 25'ten yüzde 10'a düşüren BDDK,  bu oranı daha sonra yüzde 1'e çekti.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) da salgın sürecinde risk ve  dengesizliklerin giderilmesi amacıyla piyasaları destekleyici yönde adımlar attı.  Bu süreçte pay piyasalarında açığa satış işlemi yasağı kararı alan SPK, ayrıca  sermaye piyasası kurumlarının yurt dışı yerleşiklerle gerçekleştirilen döviz-TL  türev işlem tutarlarına ilişkin sınırlamalar getirdi. Öte yandan kredili  işlemlerde özkaynak koruma oranının asgari yüzde 35 olmasına karar verildi.

BDDK da bu süreçte yeni bir karar alarak, TL yükümlülüğünü yerine  getirme konusunda gecikmeye düşen yabancı bankalar ve bu bankaların yurt dışında  kurulu grup bankaları ile bir bacağı TL olan yeni bir döviz işlemi  yapılamayacağını bildirdi.

TCMB ise Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasası'nda geleneksel  yöntemle gerçekleştirilen swap ihalelerinin limitini yüzde 40'tan yüzde 50'ye  çıkardı.

SPK son olarak serbest (döviz) fonların ihracı ile bu fonlar  kapsamında döviz cinsinden pay alım satımı başvurularının yeni bir karar tarihine  kadar değerlendirmeye alınmaksızın işlemden kaldırıldığını bildirdi. Bu kapsamda  yerli ihraççılar tarafından döviz cinsinden yurt dışında ihraç edilen borçlanma  araçları ve kira sertifikalarının toplamının da fon toplam değerinin yüzde 30'unu  aşamayacağı hükme bağlandı.

Türkiye Varlık Fonu da Ziraat Bankası, Halk Bankası ve Vakıflar  Bankası'nın sermaye yapılarının güçlendirilmesi ve yeterliliklerinin  desteklenmesi amacıyla çekirdek sermayelerini toplam 21 milyar TL artırdı.