Dünya çapında gerek ekonomik gerekse siyasi anlamda biri bitmeden diğeri başlayan sıkıntılar karşısında merkez bankalarından destek beklentileri artarken, her ne kadar ortaya çıkan riskler "yeni" olsa da çözüm yöntemi eski... Yeni bir genişleme döngüsü, belki de QE4....
1929'daki "Büyük Buhran"dan bu yana ABD Merkez Bankası'nın (Fed)  baÅŸvurduÄŸu en agresif politikaları uygulayarak dünya finans piyasaları tarihine  geçen Ben Bernanke'nin parasal geniÅŸleme politikası, son günlerde koronavirüs  salgınının ardından yeniden dillendirilmeye baÅŸladı.

Tahvil alımları yoluyla piyasanın desteklenmesi olarak da bilinen  parasal geniÅŸlemenin ortaya çıktığı döneme baktığımızda, mortgage krizinin Wall  Street'te fısıldandığı güne dayandığı görülüyor. ABD piyasalarından yayılarak  "mortgage krizi" adıyla anılan likidite krizi, 2006 sonlarında baÅŸladı ve  2007'deki finansal dalgalanmayla geliÅŸip ve 2008'de küresel piyasalarda gündeme  oturdu.

ABD mortgage piyasasına baÄŸlı likidite krizi sürecine ilk müdahale  Eylül 2008'de ABD Hazinesi'nden gelirken, bu dönemde hazine, mortgage devleri  Fannie Mae ve Freddie Mac'i kamulaÅŸtırarak, ÅŸirketlerin zararlarını  karşılayabilmeleri için 200 milyar dolar verdi.

Bundan yaklaşık bir hafta sonra Amerikan hükümeti, American  International Group'u (AIG) 85 milyar dolar mali destek vererek kurtardı. Bazı  büyük finansal kuruluÅŸların çöküÅŸün eÅŸiÄŸine gelmesiyle devam eden süreçte, Fed'in  158 yıllık Amerikan Yatırım Bankası Lehman Brothers'ı korumayı reddetmesiyle, 15  Eylül 2008'de ÅŸirket iflas etti. Bu geliÅŸmenin hemen ardından da Merrill Lynch,  50 milyar dolara Bank of America'ya satıldı.

Tüm bu geliÅŸmeler yaÅŸanırken Fed ve ABD Hazinesi 700 milyar dolarlık  bütçe planına baÅŸladı. 8 Ekim'de faiz oranını yarım puan indirerek yüzde 1,5'e  çeken Fed, 29 Ekim'deki olaÄŸan toplantısında da gösterge faiz oranını yüzde  1,5'ten yüzde 1'e çekti. Fed politika faizini 17 Aralık 2008'de yüzde 1'den yüzde  0,25'e çekti.

Müdahaleler aracılığıyla, ekonomide istikrarı saÄŸlamayı, finansal  sistemdeki bozulmayı önlemeyi ve faiz oranlarını düÅŸürerek tüketici ve  iÅŸletmelerin daha ucuz borçlanma yoluyla kredi kullanmalarını amaçlandığı 2008  yılının eylül ayında baÅŸlayan süreçte, finansal piyasalardaki karışıklık birkaç  ay devam etti.

Piyasalar bu dönemde parasal geniÅŸlemeyi (Quantitative Easing-QE)  duydu.

PARASAL GENİŞLEMEDE BİRİNCİ FAZ: QE1

25 Kasım 2008'de baÅŸlayan parasal geniÅŸlemenin ilk ayağında (QE1), Fed  500 milyar dolarlık mortgage piyasasına dayalı tahvil satın alımına baÅŸladı.

Bu dönemde  Fannie Mae, Freddie Mac, Ginnie Mae ve Federal Konut  Kredisi Bankası gibi mortgage devlerinin borç yükümlülüklerinin 100 milyar  dolarlık kısmı Fed tarafından satın alındı.

Gösterge faiz oranlarını sıfıra yakın seviyelere indiren Fed, bununla  yetinmeyerek daha önce 500 milyar dolar olarak açıkladığı mortgage dayalı tahvil  satın alımlarını, 18 Mart 2009'da 750 milyar dolar daha geniÅŸletti ve toplamda  1,25 trilyon dolarlık tahvil alımı yaptı.

Fed aynı zamanda, Fannie Mae ve Freddie Mac borçlarına 100 milyar  dolar yatırım yapabileceÄŸini ve altı aylık süreçte 300 milyar dolar uzun dönem  hazine tahvili satın alacağını duyurdu.

1,25 trilyon dolarlık mortgage dayalı tahvil alımı, 175 milyar  dolarlık kamu borçlanması ve 300 milyar dolar hazine tahvili alımıyla tamamlanan  QE1 döneminde, Fed mortgage faiz oranlarını düÅŸürmeyi, konut kredilerini  artırmayı ve finansal piyasa koÅŸullarını iyileÅŸtirmeyi amaçladı. Parasal  geniÅŸlemenin ilk fazı, 31 Mart 2010'da sona erdi.

İKİNCİ FAZ: 600 MİLYAR DOLARLIK GENİŞLEME

Fed, 3 Kasım 2010'da baÅŸlayan ve 30 Haziran 2011'de biten parasal  geniÅŸlemenin ikinci fazında (QE2), ekonomik toparlanmanın daha güçlü bir ÅŸekilde  geliÅŸtirilmesine destek olacağını belirtirken, bu süreçte aylık 75 milyar  dolarlık uzun vadeli hazine tahvili satın alacağını açıkladı.

600 milyar dolarlık parasal geniÅŸlemeyle sonuçlanan fazın sonuna  gelindiÄŸinde, mortgage faiz oranları düÅŸüÅŸe geçti.

ÜÇÜNCÜ FAZ: HER AY 85 MÄ°LYAR DOLARLIK ALIM  

13 Eylül 2012'de baÅŸlayan süreçte Fed, ekonomi düzelene kadar, her ay  40 milyar dolar mortgage destekli tahvil ve 45 milyar dolar da hazine tahvili  olmak üzere 85 milyar dolarlık varlık alımı yapacağını duyurdu.

Tahvil alım programının son ayağında mortgage faiz oranlarının düÅŸük  seviyelerde kalması ve parasal geniÅŸlemeyle bankaların kullandırdığı kredilerin  artması bekleniyordu. O dönemde 30 yıllık mortgage tahvilleri Eylül 2012'de yüzde  3,47 seviyesinde bulunuyordu.

Fed'in tahvil alımlarının azaltılması (tapering) sürecinin  baÅŸlangıcına dair ilk sinyali Mayıs 2013'te verirken, Ocak 2014'te ilk kez  parasal geniÅŸlemeden çıkışın somut adımı atıldı ve tahvil alımında 10 milyar  dolarlık azaltıma gidildi. Fed'in tahvil alımları ise Ekim 2014'te tamamen  sonlandırıldı ve parasal geniÅŸlemeden çıkış süreci sona erdi.

Bankanın parasal geniÅŸlemeyi sonlandırma hamlesi, geleneksel olmayan  politikalardan normalleÅŸmeye dönüÅŸün ilk adımı olarak nitelendirildi. Bu noktadan  sonra piyasalarda gözler, normalleÅŸme yönünde diÄŸer bir büyük adım olan faiz  oranlarının artırılmasına çevrildi. Bu yöndeki ilk adım ise Aralık 2016'da  atıldı. Bu dönemde Fed faiz oranını 25 baz puan artırarak yüzde 0,50'ye  yükseltirken, böylece 2006'dan bu yana ilk kez faiz artırmış oldu.

Fed'in faiz oranları, 2017 ve 2018'de de kademeli artırımlarla devam  ederek küresel kriz sonrası bulunduÄŸu tarihi düÅŸük seviyelerden uzaklaÅŸtı. Öte  yandan banka 2017 içinde bilanço küçültmeye baÅŸlayarak para politikalarında  normalleÅŸme yolundaki adımlarını hızlandırdı.

Fed'de baÅŸkanlık görevini 2018'in ÅŸubat ayında Janet Yellen'dan  devralan Jerome Powell bankanın normalleÅŸme adımlarına devam etti ve sonuç olarak  faiz oranını yüzde 2,25-2,50 aralığına çıkardı. Buna karşın, geçen yılın temmuz  ayına gelindiÄŸinde geliÅŸmeler Powell liderliÄŸindeki Fed'i normalleÅŸme yolundan  alıkoydu.

FED'Ä°N NORMALLEŞMESÄ° ÖNÜNDEKÄ° ENGELLER

Fed'in "3 çıpa" olarak nitelendirdiÄŸi büyüme, istihdam ve enflasyon  göstergelerindeki iyileÅŸmeler, her ne kadar normalleÅŸme kapsamında atılan  adımları desteklese de jeopolitik geliÅŸmeler, doların uluslararası piyasalarda  güçlenmesi ve ABD'de baÅŸkanlık koltuÄŸunda oturan Donald Trump'ın "sıradışı"  olarak nitelendirilen politikaları normalleÅŸme önündeki en büyük engeller oldu.

Geçen yıl boyunca ticarette korumacı politikaların küresel ekonomiyi  baskılaması ile dünya büyümesindeki yavaÅŸlamanın belirginleÅŸmesi, Fed'i kıskaca  aldı.

DiÄŸer taraftan Fed BaÅŸkanı Powell her fırsatta "siyasi gerekçelerden  bağımsız karar" verdiklerine dair vurgu yapmasına karşın, Trump'ın faiz indirimi  yönündeki baskıları sonucu banka yeniden faiz indirim yoluna girdi ve geçen yılın  temmuz ayında 11 yılın ardından ilk kez faiz indirdi.

Böylece para politikalarında makas deÄŸiÅŸiminin ilk adımı atıldı.

FAÄ°Z Ä°NDÄ°RÄ°MÄ°NÄ° HANGÄ° ADIM Ä°ZLEYECEK?

Gelinen noktada, Çin'de ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan  koronavirüs (Kovid-19) salgını sonrası merkez bankalarından destek  beklentilerinin arttığı görüldü.

Bu kapsamda, geçen yıl küresel çapta yaÅŸanan zorluklar karşısında  büyüme, istihdam ve yatırımları desteklemek ve ekonomik aktörlerin paraya daha az  maliyetli ulaÅŸmasını temin etmek isteyen 51 merkez bankası faizlerde indirime  gitti.

Bu yıl da ocak ayında 9 ve ÅŸubatta 14 merkez bankası faiz indirirken,  Fed'in takvim dışı toplanarak faizlerde 50 baz puanlık azaltım gerçekleÅŸtirmesi  piyasalarda bu döngünün sonunda nereye varılacağına dair tartışmaları beraberinde  getirdi.

Ekonomistler, ekonominin "sıfıra yakın" faizlerle desteklenmesinin  ardından yeni bir parasal geniÅŸleme sürecinin baÅŸlayıp baÅŸlamayacağına dair  görüÅŸlerin dile getirilmeye baÅŸlandığını belirtirken, Fed'in son hamlesinin,  artan oynaklık ve algı bozulmasının etkilerinin tahminlerden daha fazla  olabileceÄŸini düÅŸündürdüÄŸünü söyledi.

Yeni bir parasal geniÅŸlemenin, ortaya çıkan yeni riskleri yatıştırmak  için gerekli olabileceÄŸini aktaran analistler, küresel çapta bir yavaÅŸlamadan  kaçmak için bol miktarda likidite içeren bir ortama ihtiyaç duyulduÄŸunu  vurguladı.