Yasa dışı eylemlere dikkat!

Toplu pazarlıkta belirli yollar tüketilmeden yapılan grev kanun dışıdır. Bu durum, işçilerin tazminatsız işten çıkarılmasına, sendikanın tazminat ödemesine ve hatta sorumlular hakkında cezai işlem yapılmasına dahi sebep olabilir.

Toplu iş sözleşmeleri işçilerin yeni haklar yaratabilmesinin en önemli aracı. Gelişmiş toplumlarda asgari ücretin belirlenmesinden daha çok toplu iş sözleşmesi süreci ile ücret seviyeleri korunmaktadır. Bu nedenle düzgün yürütülen toplu iş sözleşmesi süreçleri refahın paylaşımında, gelirin adil dağılımında en etkili araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ne var ki bu sürecin zararlandırıcı etkisini toplum açısından dengede tutmak için bütün mevzuatlarda işleyiş kuralları getirilmiştir. Ülkemizdeki sınırlamaların yerindeliği tartışma konusu olmakla birlikte bugünkü sistemimizde toplu iş sözleşmesine giden süreç, grev ve lokavt uygulanması bakımından birtakım sınırlamalara tabi tutulmuştur.

Toplu pazarlık süreci

Çalışanların grev hakkı toplu pazarlık sürecinde işverenin özellikle ekonomik yönden zorlanarak anlaşmaya ikna edilebilmesinin temel aracı olmaktadır. Grev işçilerin topluca çalışmamak suretiyle işyerinde faaliyeti durdurmaları veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmaları amacıyla, aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak işi bırakmalarıdır. İşyerinde her istenilen zamanda grev yapılması bizim hukuk sistemimiz tarafından kabul edilmemektedir. Hukuk sistemimiz ancak toplu pazarlıkta belirli yolların tüketilmesinden sonra grev hakkının kullanılmasını kabul etmekte, bu yollar tüketilmeden yapılan grevi kanun dışı grev saymaktadır. Kanun dışı grevin sonuçları ağır olup, işçilerin tazminatsız işten çıkarılmasına sebep olabileceği gibi sendikanın tazminat ödemesine ve hatta sorumlular hakkında cezai işlem yapılmasına dahi sebep olabilecektir.

Arabuluculuk tamamlanmalı

Grev kararı ancak toplu görüşmelerin arabulucuya rağmen uyuşmazlıkla sonuçlanması halinde alınabilir. Grev kararı uyuşmazlık tutanağının tebliği tarihinden itibaren altmış gün içinde alınmalıdır. Yine aynı süre içinde altı iş günü önceden işverene bildirilerek uygulanmaya başlanmalıdır. Toplu görüşmelerde henüz uyuşmazlık doğmadan ve arabuluculuk aşaması anlaşmazlıkla sonuçlanmadan yapılacak grev kanun dışı grev oluşturacaktır.

Yasaklar belirleyici

Bazı iş ve işyerlerinde grev yapılması yasaklanmıştır. Can ve mal kurtarma işlerinde; cenaze işlerinde ve mezarlıklarda; şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğal gazdan başlayan petrokimya işlerinde; Millî Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde; kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve hastanelerde grev yapılamaz. Bu iş ve işyerlerinde yapılacak grevler de kanun dışı grev olarak kabul edilecektir.

İşçilerin iradesi önemli

İşçiler greve katılıp katılmamakta serbesttir. Kimse greve katılmaya zorlanamayacağı gibi katıldığı bir grevi sürdürmeye de zorlanamaz. Fakat greve katılan işçiler işyerinden ayrılmak zorundadır. Grevin yıkıcı bir hak olduğunu öngören kanun koyucu grev yapmak istemeyen işçilerin belirli bir çoğunluğa ulaşması halinde grev yapmayı engelleyebileceklerine hükmetmiştir. Grev oylaması denilen bu hakka göre, grev kararının işyerinde ilan edildiği tarihte o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin ilan tarihinden itibaren altı iş günü içinde işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yazılı başvurarak oylama yapılmasını ister ve oylamaya katılan işçilerin yarıdan fazlası greve hayır derse artık grev yapılamayacaktır. Toplu iş sözleşmesi işçi ve işveren tarafının anlaşması üzerine değil Yüksek Hakem Kurulu tarafından hazırlanacaktır.

Karar zamanında alınmalı

Lokavt kararı, işçi sendikasının grev kararının tebliğinden itibaren altmış gün içinde alınmalı, işveren veya sendikası tarafından işyerinde derhal ilan edilmeli, aynı altmış gün içinde en az altı iş günü önceden haber vermek şartıyla uygulanmasına başlanmalıdır. Daha önce grev yasaklarında belirtilen iş ve işyerlerinde lokavt yapılması da yasaklanmıştır. Bu kurallara uyulmadan yapılacak lokavt kanundışı lokavt olacaktır. Kanun dışı lokavtın sonuçları da ağır olup, işçiler haklı nedenle tazminatlarını alarak işten ayrılabilecekler, kanundışı lokavta karar verenler tazminat ödemek zorunda kalabilecek ve hatta sorumlular hakkında cezai işlem yapılmasına dahi sebep olabilecektir.

Doğrudan lokavt olmaz

Lokavt, İngilizce kökenli bir terim olarak, kapı dışarı etme anlamına gelmektedir. İşçilerin işi bırakmalarına karşılık işverenin işi tamamen durdurarak, işçileri tamamen işten uzaklaştırmasına verilen addır. İşveren bir sendika üyesi ise, işveren adına bu hakkı kullanacak olan işveren sendikasıdır. Grevde çalışmak isteyen işçiler çalışmaya devam ederken, lokavtta çalışmak isteyenler de dahil bütün işçilerin işten uzaklaştırılması gerekmektedir.

Lokavt hakkı grev kararına bağlı bir haktır. Bunun anlamı ortada bir grev kararı olmadan lokavt hakkının kullanılamayacağıdır. Ancak işçi sendikası bir grev kararı aldı ise işveren lokavta başvurabilecektir. Aynen grevde olduğu gibi lokavtın da kanundaki sürelere ve yasaklara uygun yürütülmesi gerekmektedir. Aksi durumda yasa dışı lokavt söz konusu olacaktır.